Σύλλογος Απανταχού Μαυρολιθαριτών

Η ονομασία Ρούμελη προέρχεται από την τουρκική σύνθετη λέξη "ρουμ-ιλί" και σημαίνει "χώρα των ρωμιών". Κατά την Τουρκοκρατία η ορεινή Παρνασσίδα υπήρξε από τις πρώτες περιοχές που έλαβαν μέρος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, ενώ τα Σάλωνα (η σημερινή Άμφισσα) ήταν η πρώτη πόλη της Ρούμελης που απελευθερώθηκε. Πρόσωπα και μάχες στη Ρούμελη, πέρασαν στην ιστορία .... Οδυσσέας Ανδρούτσος, Αθανάσιος Διάκος, Γιάννης Γκούρας, Πανουργιάς, Γιάννης Δυοβουνιώτης και Χάνι της Γραβιάς, γέφυρα της Αλαμάνας, γέφυρα του Γοργοποτάμου, ύψη Χαλκωμάτας.

Κατά την προ-επαναστατική περίοδο μεταξύ 1750-1760, πολλοί ήταν οι Ρουμελιώτες που σήκωσαν τη σημαία της ανταρσίας. Οι αρματολοί Χρήστος Μηλιώνης απ' το Παλιοξάρι, τα αδέρφια Λάμπρος και Μήτρος Τσεκούρας απ' το Γαλαξείδι, Γιάννης ο Βουνιχωρίτης και ανάμεσά τους ο Βέργος Βλαχαρμάτας απ' το Μαυρολιθάρι αντιμετώπισαν γενναία τον Μπεκήρ Αγά και τους άλλους Τούρκους, ανάμεσα στο Μαλανδρίνο και το Λιδορίκι.

Έπειτα από νίκες αλλά και σοβαρούς τραυματισμούς, ο Βέργος Βλαχαρμάτας έκανε ορμητήριό του τον Παρνασσό συνεχίζοντας μαζί με άλλους τις ξαφνικές επιθέσεις προς τους Τούρκους. Μετά από προδοσία, οι Τούρκοι τον συνέλαβαν λαβωμένο στο μετόχι "Ιερουσαλήμ" στους Δελφούς.

Κατά την επαναστατική περίοδο του 1821, οι κάτοικοι του Μαυρολιθαρίου διώκονταν συνεχώς από τους Τούρκους. Κάποιοι αντιστέκονταν σθεναρά και κάποιοι άλλοι λύγιζαν. Στις 15 Μαΐου 1825, ο στρατάρχης Γιώργης Καραϊσκάκης έδωσε μάχη στο Μαυρολιθάρι και νίκησε τους Τούρκους με αρκετές απώλειες.

Στο Μαυρολιθάρι η παρουσία των Τούρκων άφησε τα σημάδια της σε τοπωνύμια, όπως άλλωστε και σε όλη την ελληνική ύπαιθρο. Ονομασίες που παραδόθηκαν στις νεότερες γενιές.... όπως το γεφύρι του Νταούτ, η τουρκόβρυση και η περιοχή του Σμαΐλη, που όπως φαίνεται "ανήκε" σε κάποιον Τούρκο αξιωματούχο με το όνομα Ισμαήλ.